Monsieur le Ministre-Président,  

Nous sommes des Bruxellois et Bruxelloises profondément attachés.es à la vie culturelle de notre ville et pour la plupart d’entre nous, des acteurs.trices du monde de l’art.  

Nous tenons à vous faire part de nos sentiments d’incompréhension et d’inquiétude, voire de consternation et de révolte, face au projet du Musée du Chat qui vise essentiellement à la promotion de l’œuvre de Philippe Geluck et dont la presse s’est fait l’écho ces derniers jours. Monsieur Pascal Smet, secrétaire d’État dans votre gouvernement, s’est d’ailleurs félicité, sur les réseaux sociaux, de la délivrance d’un permis d’urbanisme aux porteurs de ce projet censé selon lui « rendre attractif Bruxelles et son centre ville ».  

Certes l’initiative relève du secteur privé. Il n’empêche, l’implication des pouvoirs publics est évidente. En effet, la parcelle sur laquelle serait érigé le futur musée appartient à la Région de Bruxelles-Capitale et surtout le bâtiment serait construit par la Société d’Aménagement Urbain, qui est un organisme public. En tant que propriétaire, la Région a donc choisi son locataire dans le cadre d’un bail emphytéotique ; elle a par conséquent décidé de l’usage qui serait fait du lieu. Le fait est qu’il s’agit d’un partenariat public-privé dont vous portez la responsabilité.  

Nous n’entendons pas émettre de jugement de valeur sur les œuvres de Philippe Geluck. Qu’il nous soit cependant permis d’affirmer que les personnages de bande dessinée sont d’abord conçus pour exister dans les journaux et les livres. Mis à part les planches originales, les objets exposés dans un musée tel que celui qui est en projet sont nécessairement des produits dérivés. L’exemple du Centre de la Bande Dessinée de la Rue des Sables en atteste à suffisance. Par ailleurs, nous observons que si Monsieur Geluck a acquis une grande notoriété par ses publications, c’est lui-même qui est à l’origine du projet de musée. Nous émettons des doutes sérieux sur la validité artistique d’une telle démarche.  

Nous ne pouvons nous empêcher de rapprocher l’épisode actuel d’un autre plus ancien. En février 2011, le Musée d’Art Moderne, partie intégrante des Musées Royaux des Beaux-Arts de Belgique, fermait ses portes. Monsieur Michel Draguet, conservateur, annonçait que la mesure était temporaire. « On ne va pas attendre vingt ans que l’on ait trouvé une solution », disait-il. Dix de ces vingt ans sont passés et aucune solution n’est intervenue. La Région de Bruxelles Capitale était concernée par cette affaire. Votre prédécesseur Charles Picqué déclarait « soutenir l'ensemble des efforts visant à doter Bruxelles d'un nouveau musée d'art moderne et contemporain digne de toutes les grandes capitales européennes ». Dans les années qui ont suivi, il a été question d’un « Guggenheim bruxellois » qui accueillerait les collections d’art moderne appartenant à l’État fédéral. C’est dans cette perspective que la Région a fait l’acquisition du garage Citroën de la Place de l’Yser. L’accord politique nécessaire à la réalisation de ce projet n’a jamais vu le jour. Vous avez cependant eu la clairvoyance de maintenir la vocation muséale du bâtiment, ce dont nous vous sommes reconnaissants. Mais jusqu’à nouvel ordre, les collections du Musée d’Art Moderne semblent destinées à rester dans les réserves.  

Nous nous rappelons avec nostalgie les œuvres exposées dans le musée souterrain imaginé par l’architecte Rogin Bastin autour d’un puits de lumière : Giorgio de Chirico, Salvador Dalí, Francis Bacon, Asger Jorn, George Segal, Nam June Paik, Roman Opalka, Anselm Kiefer, etc. mais aussi les artistes belges Rik Wouters, Panamarenko, Marcel Broodthaers, Evelyne Axell et tant d’autres. Celles et ceux d’entre nous qui enseignent pourraient vous parler de la frustration provoquée par la disparition d’un tel outil pédagogique. Cette fonction démocratique du musée devrait toujours avoir la priorité sur la fonction d’attraction touristique et sur les impératifs financiers. Les citoyens.ennes ont le droit d’avoir accès aux collections publiques, puisqu’elles sont finalement les leurs.  

Or l’endroit choisi pour le Musée du Chat est à quelques pas de l’ex-Musée d’Art Moderne. Le geste apparaît comme une véritable provocation. Dans la situation actuelle, l’urgence est de tenir l’engagement pris il y a dix ans de rendre au public l’accès aux collections d’art moderne dont il a été privé. Plus généralement, la priorité des pouvoirs publics doit être de faire en sorte que soient exposées les œuvres les plus diverses et pas nécessairement les plus connues.  

La collection du Musée d’Art Moderne est composée de tableaux et de sculptures conçus pour être vus dans un musée, contrairement aux dessins de Philippe Geluck, qui sont faits pour être reproduits. Le public amateur d’art ne comprendrait pas qu’à l’exposition d’un ensemble riche et varié, constitué au cours de dizaines d’années, dont la qualité ne peut être mise en doute, soit préférée celle des productions d’un dessinateur de presse investi dans une démarche d’autopromotion. Le moins qu’exigeait la déontologie était que le projet de Musée Le Chat fît l’objet d’un avis qualitatif émis par une instance impartiale et compétente en matière d’art contemporain et de muséographie. Nous nous permettons de vous demander si pareille consultation a eu lieu et dans l’affirmative, de rendre son rapport public.  

En principe, les régions n’ont pas de compétences directes en matière de culture. Toutefois, dans le cadre de dossiers touchant le tourisme, l’aménagement du territoire ou le métro, la Région de Bruxelles Capitale mène une véritable politique culturelle. Dès lors il convient d’en assumer la responsabilité, de mettre en œuvre des méthodologies adéquates, bref de se montrer à la hauteur. Que voyons-nous en l’occurrence ?  Quoique la Région effectue un investissement financier conséquent dans le projet, elle n’exerce aucun contrôle sur ses options artistiques et délègue à une firme privée choisie de façon particulièrement opaque ce qui relève de facto de sa responsabilité. Dans un autre contexte, celui de Kanal, vous avez institué une Fondation chargée de définir les orientations de la nouvelle entité. Il paraît incompréhensible qu’après cette expérience vertueuse le modèle n’ait pas été retenu pour le présent projet. Nous ne pouvons nous l’expliquer sans imaginer qu’une forme de lobbying y a joué sa part — puisqu’il faut appeler un chat un chat.  

Provocation encore, quand la Région consacre des moyens publics importants à favoriser le fantasme narcissique d’une star, tandis que la plupart des artistes bruxellois.es éprouvent de graves difficultés à survivre et à montrer leurs œuvres dans des conditions décentes. Vous n’êtes pas sans savoir que la situation, qui n’était déjà pas bonne avant la pandémie, n’a fait qu’empirer suite aux mesures sanitaires imposées par les différents niveaux de pouvoirs.  

Il y aurait beaucoup à dire à propos de l’aspect architectural du projet et surtout beaucoup à redire. D’après les images de synthèse reproduites dans la presse, Monsieur Hebbelinck a procédé à un ajout sans la moindre recherche d’intégration véritable. Ce bâtiment n’aurait même pas l’excuse de l’originalité. Si le gouvernement que vous présidez cherche vraiment, comme le déclare Monsieur Smet, à « rendre attractif Bruxelles et son centre ville », il devrait commencer par éviter ce genre d’aberration urbanistique.  

Nous osons espérer que le gouvernement de la Région de Bruxelles Capitale prendra conscience de l’erreur d’appréciation qu’il est en train de commettre et que, dans le cadre de sa politique muséale, il consacrera dorénavant ses efforts et ses moyens exclusivement à des actions marquées par une haute exigence de qualité, de transparence et de souci de l’intérêt commun.

Nous demandons l’abandon du projet du Musée du Chat, qui dans l’état actuel ne remplit manifestement pas ces conditions.  

Nous vous prions d’agréer, Monsieur le Ministre-Président, nos salutations respectueuses.

Brief aan Rudi Vervoort: Stop met het Le Chat Museum project

Geachte minister-president   

Wij zijn Brusselaars die zeer gehecht zijn aan het culturele leven van onze stad en voor de meesten onder ons actoren zijn in de kunstwereld.   

Wij willen u deelgenoot maken van onze gevoelens van onbegrip en bezorgdheid, ja zelfs van ontzetting en opstandigheid, ten aanzien van het project van het Musée du Chat, dat in hoofdzaak de bevordering van het werk van Philippe Geluck beoogt en waarover de laatste dagen in de pers is bericht. Pascal Smet, staatssecretaris van uw regering, heeft zich op de sociale netwerken eveneens verheugd getoond over de afgifte van een stedenbouwkundige vergunning aan de houders van dit project, dat volgens hem "Brussel en zijn stadscentrum aantrekkelijk moet maken".   

Toegegeven, het initiatief komt van de particuliere sector. Niettemin is de betrokkenheid van de overheid duidelijk. Het terrein waarop het toekomstige museum zou verrijzen, is immers eigendom van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en het gebouw zou vooral worden opgetrokken door de Stadhuismaatschappij, die een overheidsinstantie is. Als eigenaar koos het Gewest dus zijn huurder op basis van een erfpachtcontract; het besliste dus over het gebruik dat van het terrein zou worden gemaakt. Dit is een publiek-private samenwerking waar u verantwoordelijk voor bent.   

Het is niet onze bedoeling een waardeoordeel te vellen over het werk van Philippe Geluck. Wij willen er echter op wijzen dat stripfiguren in de eerste plaats ontworpen zijn om te bestaan in kranten en boeken. Afgezien van de originele platen zijn de voorwerpen die in een museum als het onderhavige worden tentoongesteld, noodzakelijkerwijs afgeleide produkten. Het voorbeeld van het Centre de la Bande Dessinée de la Rue des Sables getuigt hiervan. Bovendien merken wij op dat, hoewel de heer Geluck veel bekendheid heeft verworven door zijn publikaties, hij het zelf is die aan de oorsprong ligt van het museumproject. Wij hebben ernstige twijfels over de artistieke geldigheid van een dergelijke benadering.   

We kunnen niet anders dan de huidige episode in verband brengen met een eerdere. In februari 2011 sloot het Museum voor Moderne Kunst, dat deel uitmaakt van de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, zijn deuren. De heer Michel Draguet, curator, kondigde aan dat de maatregel tijdelijk was. "We gaan niet twintig jaar wachten tot we een oplossing hebben gevonden," zei hij. Tien van deze twintig jaar zijn verstreken en er is nog steeds geen oplossing gevonden. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest was bezorgd over deze zaak. Uw voorganger Charles Picqué verklaarde dat hij "alle inspanningen steunt om Brussel een nieuw museum voor moderne en hedendaagse kunst te geven dat alle grote Europese hoofdsteden waardig is". In de daaropvolgende jaren werd gesproken over een "Brussels Guggenheim" dat de moderne kunstcollecties van de federale staat zou huisvesten. Het was in die geest dat het Gewest de Citroën-garage aan het IJzerplein kocht. Het politieke akkoord dat nodig was voor de verwezenlijking van dit project is er nooit gekomen. U had echter de vooruitziende blik om de museale functie van het gebouw te handhaven, waarvoor wij u dankbaar zijn. Maar tot nader order lijken de collecties van het Museum of Modern Art voorbestemd om in opslag te blijven.   

Wij denken met weemoed terug aan de werken die tentoongesteld werden in het ondergrondse museum dat door de architect Rogin Bastin rond een dakraam werd ontworpen: Giorgio de Chirico, Salvador Dalí, Francis Bacon, Asger Jorn, George Segal, Nam June Paik, Roman Opalka, Anselm Kiefer, enz., maar ook de Belgische kunstenaars Rik Wouters, Panamarenko, Marcel Broodthaers, Evelyne Axell, en zovele anderen. Degenen onder ons die les geven, kunnen u vertellen over de frustratie die het verdwijnen van een dergelijk pedagogisch hulpmiddel teweegbrengt. Deze democratische functie van het museum moet altijd voorrang krijgen op de toeristische attractiefunctie en de financiële vereisten. De burgers hebben recht op toegang tot openbare collecties, aangezien deze uiteindelijk hun eigendom zijn.   

Maar de locatie die is gekozen voor het Musée du Chat ligt op een steenworp afstand van het voormalige Musée d'Art Moderne. Het gebaar lijkt een echte provocatie te zijn. In de huidige situatie is het dringend noodzakelijk de tien jaar geleden aangegane verbintenis na te komen om het publiek toegang te geven tot de moderne kunstcollecties waarvan het verstoken is gebleven. Meer in het algemeen moet de overheid er in de eerste plaats voor zorgen dat de meest uiteenlopende en niet noodzakelijkerwijs de bekendste werken worden tentoongesteld.    

De collectie van het Museum voor Moderne Kunst bestaat uit schilderijen en beeldhouwwerken die ontworpen zijn om in een museum te worden gezien, in tegenstelling tot de tekeningen van Philippe Geluck, die gemaakt zijn om te worden gereproduceerd. Het zou voor het kunstminnend publiek onbegrijpelijk zijn indien, in plaats van een rijk en gevarieerd oeuvre dat in tientallen jaren is opgebouwd en waarvan de kwaliteit niet in twijfel kan worden getrokken, de tentoonstelling gewijd zou worden aan de produkties van een perscartoonist die aan zelfpromotie doet. De ethiek eiste op zijn minst dat het project van het Musée Le Chat zou worden onderworpen aan een kwalitatief advies van een onpartijdige en bevoegde autoriteit op het gebied van hedendaagse kunst en museografie. Wij zouden u willen vragen of een dergelijke raadpleging heeft plaatsgevonden en zo ja, of u het verslag daarvan openbaar wilt maken.   

In principe zijn de gewesten niet rechtstreeks bevoegd voor cultuur. In het kader van het toerisme, de ruimtelijke ordening of de metro heeft het Brussels Hoofdstedelijk Gewest echter wel een echt cultuurbeleid. Het is dus zaak de verantwoordelijkheid hiervoor op zich te nemen, passende methodologieën toe te passen, kortom aan te tonen dat het tegen deze taak is opgewassen. Wat zien we in deze zaak?  Hoewel het Gewest een aanzienlijke financiële investering in het project doet, heeft het geen controle over zijn artistieke opties en delegeert het aan een particuliere onderneming die op een bijzonder ondoorzichtige manier is gekozen, wat de facto zijn verantwoordelijkheid is. In een andere context, die van Kanal, hebt u een Stichting opgericht die verantwoordelijk is voor het bepalen van de oriëntaties van de nieuwe entiteit. Het lijkt onbegrijpelijk dat na deze deugdzame ervaring het model niet voor het huidige project werd behouden. Wij kunnen dit niet verklaren zonder te denken dat een vorm van lobbyen een rol heeft gespeeld - aangezien wij de dingen bij hun naam moeten noemen.   

Nogmaals een provocatie, wanneer het Gewest aanzienlijke overheidsmiddelen besteedt aan de bevordering van de narcistische fantasie van een ster, terwijl de meeste Brusselse kunstenaars ernstige moeilijkheden ondervinden om te overleven en hun werk in fatsoenlijke omstandigheden te tonen. Zoals u weet, is de situatie, die vóór de pandemie al niet goed was, alleen maar verslechterd als gevolg van de sanitaire maatregelen die door de verschillende overheidsniveaus zijn opgelegd.   

Er valt veel te zeggen over het architectonische aspect van het project en vooral veel over het project. Volgens de computergegenereerde beelden die in de pers zijn weergegeven, is de heer Hebbelinck overgegaan tot een toevoeging zonder het minste onderzoek naar een werkelijke integratie. Dit gebouw zou niet eens het excuus van originaliteit hebben. Als de regering die u voorzit werkelijk "Brussel en zijn stadscentrum aantrekkelijk wil maken", zoals de heer Smet zegt, moet zij om te beginnen dit soort stedenbouwkundige dwalingen vermijden.   

Wij durven hopen dat de regering van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zich bewust wordt van de beoordelingsfout die ze maakt en dat ze in het kader van haar museumbeleid voortaan haar inspanningen en middelen uitsluitend zal besteden aan acties die gekenmerkt worden door een hoge eis van kwaliteit, transparantie en zorg voor het algemeen welzijn.  

Wij vragen dat het project van het Kattenmuseum, dat in zijn huidige vorm duidelijk niet aan deze voorwaarden voldoet, wordt opgegeven.   

Met vriendelijke groet   

Denis De Rudder / Sandrine Morgante    Contacter l'auteur de la pétition